‘We zeiden: kom maar op met je creatieve ideeën’

Vechtstromen heeft sinds 2020 een nieuwe inkoopstrategie die zich focust op drie speerpunten: innovatie, duurzaamheid en regionale economie. Aan de hand van drie pilots doet het waterschap ervaring op. Een daarvan is het project Vechtrijk Gramsbergen, dat bestaat uit twee deelgebieden. Het behelst de bouw van een stadsfront en de aanleg van een nevengeul langs de Vecht. Het project is ‘nationaal niet-openbaar’ aanbesteed. In de minimumeisen werd rekening gehouden met duurzaamheid en daarnaast hoorden CO2-reductie en circulariteit bij de gunningscriteria, vertelt Denise.

‘Vooraf hebben we een Ambitiewebsessie gehouden om voor onszelf de focus te bepalen. Dat hielp enorm om keuzes te maken; waar zetten we op in? Tijdens de aanbesteding konden aannemers scoren op duurzaamheid en we hebben daarin voorzetjes gegeven, maar de bal ook bij hen neergelegd. Zo van: kom maar op met je creatieve ideeën.’

Aanmeren in Gramsbergen

Over dat creatieve straks meer. Eerst iets over het project zelf. Remco is senior adviseur watersysteem en vertelt over de twee deelgebieden. Zo is dichtbij de kern Gramsbergen in opdracht van de Gemeente Hardenberg een nieuw stadsfront aangelegd voor recreatieve doeleinden. ‘Daar is een eenzijdige tak afgegraven voor kleine boten die vanaf de Vecht willen aanmeren. Daar kunnen vaargasten via wandelpaden het centrum van Gramsbergen in. Ook komen er nog allerlei speelvoorzieningen.'

Recreatief waterfront bij Gramsbergen

Het tweede deelgebied  betreft de aanleg van een nevengeul vanaf stuw De Haandrik. ‘Die geul ligt parallel aan de Vecht, in een zone tussen deze rivier en het kanaal  Almelo-De Haandrik. Het traject is ongeveer drie kilometer lang. Daarmee willen we onze ecologische doelstellingen behalen. Dat betreft Europees beleid; het Kader Richtlijn Water. De geul verbetert de vismigratie en biedt kansen voor natuurontwikkeling en biodiversiteit. In de geul zijn met behulp van stenen bodemdrempels aangelegd en ook de inlaatconstructie vanaf de Vecht is vispasseerbaar gemaakt, zoals dat heet.’

Primair materiaalgebruik

Bij het project is op allerlei manieren nagedacht over duurzaamheid, vertelt Denise. ‘We hebben bijvoorbeeld een gunningscriterium opgenomen over het minimaliseren van primair materiaalgebruik. Anders gezegd: we hebben scherp gelet op hergebruik. Een collega die gespecialiseerd is in duurzaamheid heeft ons geholpen. Via het Ambitieweb zijn we alle thema’s langsgegaan. Dat was heel prettig, want zo krijg je een goed overzicht in alle opties.’

Ook aannemers zijn met duurzaamheid bezig en werken graag mee, is de ervaring van Remco. ‘We hebben ook gelet op inzet van zero-emissie materieel. Dat is op dit moment lastig haalbaar, want machines zijn vrij duur en schaars. Maar we kwamen uit op machines met HVO-brandstof. Zodat we toch die uitstoot konden verminderen. Dat was sowieso belangrijk, omdat er voor die geul ruim honderdduizend kuub grond moest worden verzet.’

Grondafzet in omgeving

Via een grondstromenplan is daar een nieuwe bestemming voor gezocht, vertelt Remco. ‘Dan kijk je eerst: wat kunnen we ermee? Kunnen we in de buurt afzetmogelijkheden vinden? Daar hebben we zelf behoorlijk wat werk van gemaakt. Uiteindelijk is Staatsbosbeheer bereid gevonden om een groot deel over te nemen voor een project tien kilometer verderop.’

Dat transport was een mooie uitdaging voor de inschrijvers, merkte Remco. ‘Er moest veel grond weg en we wilden de kern Gramsbergen geen overlast bezorgen. Dus we hebben aannemers uitgedaagd om een goede route uit te stippelen en een plan te bedenken. Een van de aannemers kwam met het idee van een tijdelijke brug over de Vecht. Zo konden we achterlangs een route vinden zonder overlast voor inwoners.’

Verlengen van levensduur

Tijdens de selectiefase werden uit elf inschrijvers eerst vijf partijen gekozen. Denise: ‘Zij mochten vervolgens een planning opstellen voor de uitvoering, maar ook plannen van aanpak schrijven over hinder, logistiek én duurzaamheid. Het hergebruik van vrijgekomen materialen, maar ook het verlengen van levensduur vonden we daarin belangrijk. Daarnaast vroegen we dus oplossingen voor het verminderen van energieverbruik en CO2-uitstoot. Zo kwamen we uiteindelijk tot een gunning.’

Zoals gezegd liet het waterschap zich graag verrassen door ideeën van de opdrachtnemer. Remco vertelt: ‘Voor een vispassage kwam de aannemer met hardhouten damwanden die van een ander project afkomstig waren. Die zijn dus hergebruikt.’ Maar dat bleek niet het enige. ‘Tijdens het graven van de nevengeul kwam de aannemer verschillende bodemlagen tegen, waaronder een grote laag met ijzeroer. Daar zaten ook flinke brokken ijzererts bij, van soms wel een halve meter doorsnee.’

Hergebruik brokstukken

Normaal gesproken voer je die brokstukken af, legt Remco uit. ‘Maar dat kost uiteraard wel geld. Samen met de aannemer hebben we bedacht om die brokstukken onder meer in de bodemdrempels te gebruiken. Maar ook ter vervanging van stenen in de vispassage. Dus wat uit de grond kwam, is ter plaatse hergebruikt. Ja, mooier krijg je het niet.’

Dergelijke ervaringen smaken naar meer, vertelt Denise: ‘De drie pilots gaven ons veel inzicht en vertrouwen. We willen duurzaamheid en de andere speerpunten uit de inkoopstrategie nu invoeren als vast onderdeel binnen onze aanbestedingen. Dus voor de héle organisatie.’ Vooralsnog alleen bij aanbestedingen van werken met een opdrachtwaarde groter dan 5 ton, vertelt ze.

Vernieuwing RAW

Bij kleinere opdrachten dus nog even niet. Maar, Remco en Denise weten dat CROW bezig is met een vernieuwing van de RAW-systematiek. Straks is duurzaamheid  de standaard in de meeste bestekken. Denise: ‘Maar we willen niet alleen afwachten. We hebben juist gezegd: we gaan nu al ergens beginnen, gewoon doen. Je weet niet precies wat je tegenkomt, maar je leert enorm van wat je gaandeweg ontdekt.’

Het waterschap heeft nog geen methode om de effecten van duurzame keuzes te monitoren. Denise: ‘We zoeken nog naar de perfecte tool. Wat we dus concreet reduceren aan CO2-uitstoot weten we nog niet. Op zich jammer, maar dat komt nog. Bovendien: je kunt nu al bedenken dat je impact maakt als je andere voertuigen inzet of hergebruik toepast.’

Meerdere collega’s volgen inmiddels een opleiding DuboCalc. ‘Met dat programma kan je de duurzaamheid en milieukosten van aanbestedingen berekenen en vergelijken. Ik zou best willen dat we al verder waren, maar we zetten nu in ieder geval stappen. En het voelt goed om ergens te beginnen. Het is ook gewoon je boerenverstand gebruiken: wat kan beter, wat kan anders? We maken het daardoor ook eenvoudiger om ervaringen mee te nemen naar een vervolgproject.’

Tijdsdruk vs. duurzaamheid

Soms is sprake van tijdsdruk, vanwege subsidie of andere omstandigheden. Die druk gaat niet altijd samen met duurzame toepassingen, merkt Denise: ‘Kijk naar een concurrentiegerichte dialoog en innovatiepartnerschap; het zijn mooie vormen,  maar zo’n aanbesteding kan zelfs jaren duren. Die ruimte heb je niet altijd. Dus je zoekt wat past bij een project. Soms een aanbesteding op laagste prijs via een RAW-bestek, soms een vorm van creatie via een Bouwteam. Het blijft maatwerk.’

Remco tot slot: ‘We hebben ook een account genomen bij DuSpot , het online platform om aan goede herbruikbare materialen te komen. Dat zijn ook van die stappen om te onderzoeken: wat is er al beschikbaar, wat is haalbaar? En ik ben het met Denise eens: het is vooral goed om ergens te beginnen.’