Terugblik: Elastiek van de openbare ruimte. Hoever kan je investeringen rekken tot het breekt?

Lange termijn asset planning gemeente Nijmegen

Ype Wijnia van AssetResolutions is door Nijmegen gevraagd mee te denken over de lange termijn assetplanning. Ype is naast zijn functie in zijn bedrijf wetenschapper aan de TU Delft en houdt zich onder andere bezig met de levensduur van assets.

Een algemeen beeld in Nederland is dat sinds de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog (vooral in de jaren 70), nu 88% van de woningen toe is aan vervanging. En daarom ook de fysieke leefomgeving, zoals riolering, gas- en waterleidingen. Meer dan 90% van de infrastructuur, zoals snelwegen, bruggen en civiele kunstwerken  is toe aan renovatie of vervanging. Met een gemiddelde levensduur van 50-100 jaar voor onze assets, staan we nu dus aan het begin van de enorme vervangingsgolf. En dit komt bovenop alle andere maatschappelijke opgaven zoals klimaatverandering en de vergrijzing.

Waarom trekken we nu ineens overal aan de bel in Nederland voor de vervangingsopgave. Net als bij de meeste verouderingsmodellen, gaat de eerste helft van de levensduur heel langzaam. Maar als het dan eenmaal begint te verouderen, gaat de kwaliteit exponentieel achteruit. En gaat het dus heel erg hard tussen de eerste scheur en een vervolgens falende asset. Iedereen wordt wakker, en we moeten nú actie ondernemen!

De levensduur is de tijdsduur van bouw totdat de asset onbruikbaar wordt. En wanneer dat is, hangt af van je wensen en verwachtingen. Wegen in België zijn duidelijk minder van kwaliteit, maar daarbij niet onbruikbaar. Optimalisatie van het vervangingsmoment is de afweging tussen beperken van het risico en beperken van plankosten (zoals maatschappelijk belang, kwaliteit, duurzaamheid). Dit leidt tot een marge tussen twee periodes (te vroege vervanging, want de asset deed het nog; of te late vervanging, dat de risico's te groot worden). Dat biedt mogelijkheden in de tijd om te koppelen aan andere vervangingsopgaven. Want de ideale marge om iets te vervangen kan gerust een aantal jaar zijn. Om juiste keuzes te maken, is naast de technische insteek vooral goed communiceren en samen plannen belangrijk. Want waar vervangingsmarges van verschillende assets overlappen, daar kan je koppelen. Het optimale moment is bereikt wanneer een jaar uitstel evenveel kost (extra risico) als het oplevert (lagere kosten)

De tip van Ype: ga niet plannen op lange termijn (dat is toch té onzeker), maar zorg wel voor gedegen communicatie en besluitvorming. En durf wel in een mate van onzekerheid te stappen. Bij het weglaten van maatschappelijk belang (kwaliteit) schuift de vervangingsleeftijd op. Er blijft echter altijd een overlap in de tijd over, zodat je zonder risico in die tijdseenheid kunt plannen. Ook al weet je niet alle data, dan nog kun je prima keuzes maken zonder grote risico’s.

“Het elastiek van de openbare ruimte” - Nijmeegse aanpak van de Nota Kapitaalgoederen

Fred Aalders, strategisch adviseur bij de gemeente Nijmegen geeft aan dat de

Nota Kapitaalgoederen een financiële nota is met grote reikwijdte over gevolgen voor beheer. Het biedt veel kansen, maar is ook een flinke klus om op te stellen. Want wat te doen als je niet alle antwoorden voorhanden hebt? Als vaak uitdagingen en dilemma’s bij andere afdelingen liggen zoals bijvoorbeeld stadsontwikkeling, wie neemt dan het initiatief en wie trekt dan de portemonnee? Hoe ga je om met je bestuur?

 Nijmegen heeft voor een deel van haar assets de levensduur verlengd. Dat geeft veel meer mogelijkheden voor een integrale aanpak. De optimale levensduur ligt nu op 58 jaar voor bijvoorbeeld wegen in de wijk. Dit is tot stand gekomen door vooral ook veel buiten de deur te kijken en met andere gemeenten te sparren over hun ervaringen en vanuit hun kennis. 

Tips op basis van de ervaringen in Nijmegen

Fred geeft de aanwezigen graag een aantal tips vanuit hun ervaringen bij het tot stand komen van de Nota Kapitaalgoederen:

• Tip: de toelichting en gesprek met bestuur was ditmaal in eerste instantie op kwalitatieve inhoud, niet op basis van data en geld. Dat gaf een goede basis en leverde een constructief gesprek op.
• Tip: Als je de analyse op een te korte termijn laat zien, loop je het risico een enorme boeggolf aan kosten in de toekomst te missen. Dus kijk vooral genoeg vooruit.
• Tip: Vraag de eerste jaren niet teveel geld. Want als je akkoord krijgt op je lange termijn strategie, heb je nog geen korte termijn plannen. Dus je kunt niet direct starten met het werk. Dan loop je al meteen achter in de beleving van je omgeving.
• Tip: ben reëel. Grote investeringen op korte termijn, leveren pas op langere termijn zichtbaar resultaat. Vooral bestuur hierover goed en eerlijk informeren.
• Tip: probeer je geld niet in te zetten op specifieke assets en projecten, ga zoveel mogelijk ontschotten. Dat geeft mogelijkheid om door de jaren heen logischer te schuiven en verdelen.

Plannen kan pas over 5-10 jaar. En in de aanloop daar naartoe moet je blijven monitoren op andere afschrijvingen. Dat kan betekenen dat sommige planningen worden samengevoegd of omgekeerd. Sommige vervangingen staan op zich en hebben niets met andere acties te maken. Maar het wordt spannend als er gelijktijdige vervangingen zijn.

Want hoe koppel je bijvoorbeeld nieuwbouwplannen en renovatie van een bestaande woonwijk aan elkaar? Bijvoorbeeld speelvoorzieningen. Waar mogelijk inderdaad proberen te combineren. Nieuwbouw is een grote opgave, ook vanuit het Rijk, dus biedt mogelijk extra kansen voor de vervangingsopgave van bestaande woningbouw. Dit is voor elke gemeente anders. In Nijmegen liggen er vooral kansen bij de vervangingsopgave, bijvoorbeeld in de transitie in woonwijken van 50 naar 30km zones.

Nijmegen heeft geen buitengebied meer en moet in de binnenstad inbreiden. Dat heeft meteen consequenties voor de hele infrastructuur. 

Tenslotte

Wat is de ruimte in je elastiek? Dat is je optimale levensduur. De elasticiteit zit in de afweging tussen waardering en risico’s, het breukpunt zit in de assets.

In Nijmegen heeft de Raad gevraagd om een Nota Kapitaalgoederen. Dat is al fijn, want je levert een document waar om wordt gevraagd, dat biedt kansen. Nijmegen gaat het in de voorziening stoppen in plaats van in jaarplannen. Daarmee valt het buiten het directe bereik van de Raad. Ze willen de plannen zoveel mogelijk uit de 4-jaren-politiekcyclus gaan halen. De Raad blijft natuurlijk altijd eindverantwoordelijk, maar moet dan de voorziening opnieuw vaststellen.

Agenda bijeenkomsten:

•  7 november: Levensduurdenken: hoe zorg je voor je assets van tekentafel tot sloop
•  28 november: Sturen op maatschappelijke waarden met een afwegingskader
•  5 december: Vertaling van ambities naar duurzaam beheer in de praktijk
•  Webinarreeks – Beheerders van de toekomst: Tactisch verbinden
•  3 april 2025: Nationaal Congres Beheer Openbare Ruimte
•  CROW Essit website, met mogelijkheid tot inschrijving CROW Essit nieuwsbrief