Terugblik: Praktijkmiddag beeldkwaliteit

Binnen wordt de dag afgetrapt met een minder leuke mededeling. Vaste voorzitter van de Praktijkmiddag, Harro Verhoeven, is vandaag niet aanwezig, hij is ernstig ziek en ligt in het ziekenhuis. Zijn boodschap was wel om er een hele mooie dag van te maken, iets wat zeker zal lukken. Evert Jan van der Kamp neemt voor vandaag het stokje met succes over.

Het proces

Na de traditionele lunch, werd de nieuwe KOR gepresenteerd aan een ruim gezelschap van gemeenten, provincies, adviesbureaus, ingenieursbureaus en aannemers.

Frans Bouwman van Cyber Adviseurs (voorzitter van de werkgroep KOR) krijgt de eerste catalogus aangereikt. Bouwman: “Het was een bijzonder proces dat nog net voor corona gestart was met een leuk gezelschap. Ik had verwacht dat er allemaal compromissen gesloten zouden moeten worden tussen de verschillende partijen, maar de KOR blijkt een zeer stabiel werk. Ook zijn er mooie aanvullingen gedaan, onder andere met het onderscheid tussen technisch onderhoud en verzorgingsonderhoud, waar de hele werkgroep blij mee was.”

Wat is er nieuw?

Evert Jan van der Kamp (CROW) presenteert vervolgens wat er allemaal nieuw is. “We hebben geprobeerd om beeldmeetlatten eenvoudiger te maken, meetinstructies consistenter en definities duidelijker”, dat is de kernboodschap.

Als voorbeelden laat hij onder andere zien:

• Onkruidbedekking in goten en randstroken meten per m2 en niet meer per m1.
• Onkruid rondom obstakels wordt ‘maximale hoogte’ i.p.v. ‘aantal stuks >30 cm’.
• Prestatie-eis holle heesters weggehaald bij beeldmeetlat snoeibeeld heesters.

 Bij de meetinstructies is vooral de opzet veranderd. Het is nu onderverdeeld in uitgangspunten, instrumenten en meetwijze. Hierdoor zijn ze consistenter, aldus Evert Jan.

Qua definities is gekozen om meer aan te sluiten bij andere standaarden zoals de RAW en IMBOR. 
 

“Ook wordt nu dood of behandeld onkruid ook meegeteld als onkruid. Want thermisch behandeld onkruid is ook storend voor inwoners. En waterlot wordt weer stamopschot en wortelopschot”, zo vertelt Evert Jan aan een volle zaal.

Daarnaast is in deze editie veel aandacht besteed aan het proces eromheen. Er is meegegeven waar de KOR wel voor gebruikt kan worden, en waar deze niet in zijn kracht zit. Ook hier is het onderscheid gemaakt in verzorgingsonderhoud, technisch onderhoud en herinrichting.

Het gehele beheerproces

De nieuwe KOR is bovendien zo opgezet dat deze aansluit bij het gehele beheerproces van de openbare ruimte. Dit is gedaan door deze aan te laten sluiten bij het iAMPro model voor Assetmanagement.

In de beschrijving zijn alle processtappen van het model meegenomen.

Ook is er rekening gehouden met de opgaven van nu. De KOR beschrijft nu hoe onder andere circulariteit en duurzaamheid gecombineerd kunnen worden met beeldmeetlatten.

 Als afsluiter vertelt Evert Jan nog over het dataficeringsproces: “De KOR is gedataficeerd. Dit houdt in dat deze leesbaar is voor een computer. De inhoud, zoals die van de beeldmeetlatten, definities en meetinstructies kunnen nu door de softwarepakketten van verschillende leveranciers ingelezen worden.”

Naar buiten

Een Praktijkmiddag zou geen Praktijk-middag zijn als we niet naar buiten gingen. Met de deelsessies buiten werden diverse praktijksituaties bediscussieerd, onder het genot van af en toe een klein buitje.

 Op de tafel binnen werden ondertussen de eerste nieuwe exemplaren van de Kwaliteitscatalogus neergelegd om zelf in te kijken en aan te schaffen; wat een hoop van de aanwezigen ook deden.

 Terug van de deelsessies konden de jassen uit en de borrel beginnen. Om zo een dag van een uitstekende kwaliteit af te sluiten.

Deelsessies

 Praktijkcasus 1: Hoe combineer je beeldkwaliteit met biodiversiteit?

Bij deze praktijkcasus werd gekeken naar de relatie tussen biodiversiteit en de KOR. De discussie die gevoerd werden, gingen over of CROW meer zou moeten doen om biodiversiteit vast te leggen in beeldmeetlatten. De meningen hierover waren ruim verdeeld. Zo was er een groep die heel graag meer houvast zou willen hebben aan de hand van beeldmeetlatten of andere instructies omtrent biodiversiteit. De andere kant vond dat biodiversiteit te complex is en teveel aspecten heeft (“het is op elke plek maatwerk”), en dachten dus niet dat dat mogelijk was.

“Op dit moment is streven naar biodiversiteit niet goed te combineren met de KOR, zo staat er nu ook expliciet in”, was in ieder geval de conclusie van Dennis de Heer, de sessie leider.

Praktijkcasus 2: Hoe wil je samenwerken?

Je wilt als opdrachtgever een nieuwe aanbesteding doen. Waar kies je voor? Een RAW-beeldbestek, omdat je deze eerder hebt gebruikt en dus weet wat je moet doen? Of voor geïntegreerd contract, omdat je op een andere manier wilt samenwerken? En vooral: waarom? Vrijwel alle deelnemers maken in de praktijk gebruik van UAV en het RAW-beeldbestek. Het UAV-GC (geïntegreerde contract) was bij velen nog weinig bekend. Het idee dat je veel meer overlaat aan de opdrachtnemer is vaak nog spannend. Heb je dan wel genoeg grip, overzicht en controle? Voelt het dan nog wel als een eigen product?

Het Rijksvastgoedbedrijf kiest juist voor het geïntegreerde contract om zo de opdrachtnemer meer in zijn kracht te zetten en te streven naar gelijkwaardigheid. Door samen doelen vast te stellen en de risico’s meer te verdelen, is er meer ruimte voor innovatie en gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Praktijkcasus 3: Hoe ga je om met slechte weersomstandigheden?

Peter Welsem (Peter van Welsem Advies- en begeleiding) schetste een situatie waarbij de aannemer verantwoordelijk was voor het onderhoud van een gemeente. Door een zeer natte periode in het voorjaar, gevolgd door een droge periode, wordt de afgesproken beeldkwaliteit niet gehaald. Stel je de aannemer verantwoordelijk? Nadat de voor- en tegenstanders zich hadden beraad, was de conclusie dat je in een vroeg stadium elkaar moet informeren over de ontstane situatie en het stappenplan hierop moet aanpassen. De acceptatie van beide kanten is dan groter. Achteraf melden over wat er gebeurd is kan op minder begrip rekenen.

Praktijkcasus 4: Hoe voer je een inspectie beeldkwaliteit uit?

In deze praktijkcase staat een dilemma centraal: hoe beoordeel je onkruid op een parkeerplaats tijdens een beeldinspectie? De voorgeschreven kwaliteit is niveau B, maar vanwege geparkeerde auto's is de werkelijke kwaliteit niveau D. Deelnemers konden kiezen uit stelling A) “Beoordelen op niveau B, met begrip voor de aannemer gezien de omstandigheden” of B) “Beoordelen op niveau D zonder enige concessies”. De discussie onder deelnemers benadrukte het belang van objectiviteit tijdens inspecties. Sommigen benadrukten dat de inspecteur eerst de inspectie moet uitvoeren zonder beïnvloeding door specifieke omstandigheden, en dat gesprekken met de aannemer pas achteraf moeten plaatsvinden. Anderen wezen op het dilemma van consistentie en het vermijden van voorkeursbehandeling voor aannemers in vergelijkbare situaties. De uitkomst legde de nadruk op het belang van objectieve metingen, waardoor inspecties op waarde kunnen worden geschat, zelfs als er afwijkingen tot 10% zijn toegestaan. Bovendien werd benadrukt dat aannemers initiatieven moeten nemen om met oplossingen te komen voor lastige situaties zoals deze, en dat er in de nieuwe KOR meer mogelijkheden zijn om met dergelijke casussen om te gaan.

Praktijkcasus 5: Hoe doe je de directievoering bij beeldkwaliteit?

In deze praktijkcasus discussieerden de deelnemers over hoe strak je de voorwaarden van de Standaard RAW Bepalingen moet volgen en of er nog ruimte is om deze naar eigen inzicht in te richten. Verder spraken ze ook over in hoeverre je vervolgens op de eisen kunt terugvallen.

Praktijkcasus 6: Aan welke beleidsdoelen draagt beeldkwaliteit bij?

De kijk op het beheer van de openbare ruimte is in de afgelopen jaren veranderd. We hebben te maken met maatschappelijke opgaven, zoals klimaatadaptatie en biodiversiteit. Tijdens deze praktijkcasus werd de vraag gesteld of beeldkwaliteit een bijdrage kan leveren aan beleidsdoelen op het gebied van biodiversiteit en klimaatadaptatie. De verschillende deelnemers aan de casus waren het er over eens dat we als vakgebied met beeldkwaliteit moeten aansluiten bij deze beleidsdoelen. Maar hoe verwerk je dit in beeldmeetlatten? Hoe maak je het meetbaar en wat vraagt dit voor (de opleiding van) de inspecteurs beeldkwaliteit? Vanuit de verschillende deelnemers klonk de oproep aan het CROW om te onderzoeken en bij andere organisaties na te gaan wat de mogelijkheden zijn om beeldkwaliteit uit te breiden met bijvoorbeeld ecologische beeldmeetlatten of beeldmeetlatten over biodiversiteit.

Praktijkcasus 7: Sturen op beeld of frequentie?

Zet je in een hybride bestek iets weg op beeld? Of op frequentie? Met deze vraag gingen de groepen de discussie aan over het maaien van grasvelden, het ledigen van afvalbakken, het verwijderen van graffiti, het herstel van bestrating, het stellen van graskanten en het knippen van de heggen. “Er is geen goed of fout”, was de instructie van de sessiebegeleider Hessel Jan Randeraad. En dit zag je ook terug in de discussies, waar op geen enkel voorbeeld een consistent antwoord was van de groep om of op beeld te sturen, of op frequentie. “In de regel is het zo dat alles waarop je wil sturen, je beter voor frequentie kan kiezen (nadeel is dat het risico bij jou ligt), en waar je ontzorgt wilt worden je beter op beeld kan sturen (wat iets prijziger kan zijn omdat het risico bij de aannemer ligt).”

Speciale praktijkcasus 8: Hoe werkt stichting Elisabeth Groen samen met de gemeente, aannemer en tal van vrijwilligers aan het stadspark?

Een speciale casus, waarin deelnemers van de praktijkmiddag uitleg kregen over hoe stichting Elisabeth Groen het stadspark hebben ingericht en wat zijn op dit moment doen om dit te beheren. Een schitterend stadspark, op een oud ziekenhuis terrein, waarbij in een unieke samenwerking tussen gemeente en de stichting een inrichting- en beheerplan is opgesteld. Met als insteek om de natuur te ontwikkelen is er een bestek opgesteld, waarbij aannemer en tal van vrijwilligers samenwerken aan het beheer van het park. Een flexibel ingericht contract, waarbij bijvoorbeeld door werk van vrijwilligers geld bespaard wordt dat de aannemer kan gebruiken om extra werkzaamheden uit te voeren of vrijwilligers op te leiden. Met meer dan 80 vrijwilligers is het beheer van het stadspark Elisabeth Groen een mooi voorbeeld van hoe op basis van vertrouwen samengewerkt kan worden tussen gemeente, aannemer, de stichting en vrijwilligers.

Praktijkcasus 9: Hoe ga je om met besteksmeldingen?

Een kenmerkend beeld voor werken in het groen zijn onverwachte problemen en verzoeken in (beeld)bestekken. Hoe lossen aannemer en toezichthouder deze ad-hoc zaken op? En hoe maak je met elkaar afspraken over samenwerken? Het lijkt zo logisch; alles start met communicatie en een goede relatie. Toch is de praktijk vaak weerbarstig. Besteksmeldingen lijken een logische oplossing. Het gaat immers om een zakelijke overeenkomst en afspraak is afspraak. Toch zijn de meeste deelnemers niet blij met veel meldingen. Het kost alle partijen veel tijd en geld en de relatie wordt er vaak niet beter op.

Martijn van Duuren (ORIE advies) en Bea Boor (Vinden & Verbinden Mediation) geven het advies om niet alleen een zakelijke overeenkomst op te stellen bij de start van een project, maar ook een samenwerkingscontract. Hoe ga je met elkaar om? Hoe bespreek je afwijkingen? Ondanks dat een aantal sceptisch is omdat gevreesd wordt voor nóg meer werk, zien de meesten de voordelen voor de langere termijn er zeker wel voor in. Mogelijk kan het CROW samenwerkingscontract met de escalatieladder daarin een rol spelen. Een aanvulling in de nieuwe Kwaliteitscatalogus Openbare Ruimte (KOR).

Praktijkcasus 11: Weet de gemeenteraad waarvoor ze kiest bij beeldkwaliteit?

De discussie van deze casus draaide om twee stellingen: de raad betrekken bij het stellen van ambities via de Beeldmeetlatten / de KOR versus ambities vaststellen door vakexperts zonder de KOR. Het scenario en de uitkomsten waren als volgt. Tijdens een gemeenteraadsvergadering werd gediscussieerd over het gebruik van Beeldmeetlatten en de Kwaliteitscatalogus Openbare Ruimte (KOR) om kwaliteitsambities vast te stellen. In eerste instantie koos de raad voor een 'B-niveau' en leek tevreden met de huidige situatie. Een adviseur wees echter op een lagere werkelijke kwaliteit, wat spanningen veroorzaakte met de buitendienst die meer budget eiste. Interessant was dat gesprekken op straat een tevredenheid met de huidige staat toonden, ondanks de lagere beoordeling 'C' van de Beeldmeetlatten. Desondanks begrepen velen niet hoe de KOR hierbij paste en kozen ze alsnog voor de KOR om ambities te bepalen, ondanks afwijkende visuele metingen. De nieuwe KOR is veel duidelijker voor leken zoals burgers en raadsleden omdat de teksten begrijpbarder gemaakt zijn.

Praktijkcasus 12: De gemeente doet een deel van de werkzaamheden, maar loopt uit beeld. Wat doe je als uitvoerende partij? 

Als de gemeente het groenonderhoud in het naastgelegen perceel niet uitvoert conform afspraak, heeft de aannemer meerwerk te verrichten om het groen conform de gemaakte beeldkwaliteit op te leveren. De vraag is of je dit accepteert; contract is contract. Aan de andere kant mag je ervan uitgaan dat de gemeente zicht aan de afspraken houdt. Conclusie van de discussie was tweeledig. Leg de uitgangspunten aan het begin vast en communiceer in een vroeg stadium dat er niet conform de afspraken wordt gewerkt.