Terugblik: Sturen op maatschappelijke waarden met een afwegingskader
Bij binnenkomst op de locatie in Woerden moest men meteen kleur bekennen. Pak je een geel of een blauw kaartje? De blauwe kaartjes waren voor mensen die nog niet zoveel wisten van een bedrijfswaardenmatrix, geel voor mensen met wat meer ervaring. Hierdoor werd al snel duidelijk dat we grofweg met een fifty-fifty verdeling in de zaal zaten. Niet alleen op basis van ervaring was het speelveld verdeeld, ook het soort organisaties: gemeenten, waterschappen, bureaus; alles zat door elkaar.
Om echter toch op een iets gelijker niveau te beginnen; eerst maar eens duidelijk maken wát een bedrijfswaardematrix is.
Peter van de Ven (CROW) begon met deze uitleg over dit strategische afwegingskader. Bij een bedrijfswaardematrix maak je een tabel met meerdere vakjes. De kolommen zijn gereserveerd voor de waarden, de rijen voor de diverse niveaus van een waarde. Zo kan een kolom de waarde ‘bereikbaarheid’ hebben. In de rijen daaronder worden vervolgens de verschillende niveaus geclassificeerd. Zo staat onderin een ‘verwaarloosbaar’ niveau (geen stremming van verkeer), en bovenin een ‘catastrofaal’ niveau (stremming van bijvoorbeeld meer dan 8 uur). Daarnaast zitten er nog diverse niveaus tussen.
In de matrix staan diverse waarden naast elkaar. Ook corresponderen de verschillende niveaus met elkaar. Dat betekent dat wat onder de ene waarde als ‘catastrofaal’ wordt gezien, dezelfde ernst heeft als wat onder een andere waarde op hetzelfde niveau staat. Zo kan deze matrix gebruikt worden om appels met peren te vergelijken.
Daarnaast zit de matrix gekoppeld aan een risico-schema. Zo worden de gevolgen van een waarde gekoppeld aan frequentie (hoe vaak komt dit probleem voor?). En dat zit gekoppeld aan een risicoklasse (‘verwaarloosbaar’, ‘laag risico’, ‘middel risico’, ‘hoog risico’, ‘zeer hoog risico’, ‘onacceptabel’).
In projecten kan de matrix dus gebruikt worden om verschillende waarden en gevolgen met elkaar te vergelijken. Hierdoor kunnen betere afwegingen gemaakt worden.
Nu iedereen op hetzelfde kennisniveau zit, konden we kijken naar hoe Rijkswaterstaat en Rotterdam dit hebben aangepakt.
Rijkswaterstaat en de bedrijfswaardenmatrix
Roland van Lier (Strategisch Adviseur Asset Management bij Rijkswaterstaat) is in maart 2023 gestart met de nieuwe opdracht als coördinator Ontwikkeling en Implementatie Bedrijfswaardenmatrix. Tijdens de bijeenkomst deelde hij zijn ervaringen over de aanpak en het werkend krijgen van de matrix. Een belangrijke les is dat de bedrijfswaardenmatrix meer is dan alleen maar een technisch instrument, het is een verandertraject. “De bedrijfswaardenmatrix is goed om het gesprek aan te gaan, want heel veel gebeurt op ervaringen en gevoel” aldus Roland. De bedrijfswaardenmatrix helpt erbij om het keuzeproces beter te krijgen en belangen te spiegelen om tot strategische keuzes te komen en topkader voor onderliggende niveaus.
Een van de vereisten uit de ISO55001 is dat I&W/RWS een framework heeft dat gebruikt wordt als basis voor besluitvorming en waarmee inzichtelijk wordt welke waarde wordt toegevoegd. Een bedrijfswaardenmatrix is een belangrijk onderdeel van een dergelijk framework en bied hun de kans om dezelfde taal de spreken. Managementaandacht is hierbij heel belangrijk.
Op het gebied van risicomanagement kunt je per asset kijken wat de gevolgen ervoor zijn en beoordelen wat wel of niet acceptabel is. Rijkswaterstaat gebruikt de bedrijfswaardenmatrix voor grote vraagstukken met landelijke scope, om besluiten te ondersteunen en scenario’s te vergelijken. Zij hebben de waarden veiligheid, leefbaarheid, duurzaamheid, bereikbaarheid, maatschappelijke impact en betrouwbare overheid (publieke waarde) voor hun matrix gekozen.
Als concrete casus werd onder andere het voorbeeld van de toepassing van de matrix op de Van Brienenoordbrug besproken. Eén klep faalde en bleef 1,5 uur open met het gevolg van ca. 7000 voertuig verlies uren en enorme files. Om te beoordelen of dit erg is of niet heeft RWS in de bedrijfswaardenmatrix gekeken en geconcludeerd dat dit onacceptabel is omdat hier naast een hoog risico op de waarde bereikbaarheid ook nationale commotie bij de publieke waarde ontstond, wat onacceptabel is.
Rotterdam en het Waardenwiel
Tony Pipping vertelde hoe de gemeente Rotterdam aan de slag is gegaan met waarde.
In Rotterdam hebben ze alle assets in beeld gebracht, hun assetgroepen herverdeeld en nieuw gegroepeerd. Daarnaast zijn ze van risicogestuurd beheer naar waardengestuurd beheer gegaan. Voor de transitie wordt het maatschappelijk waardenmodel voor assetmanagement gebruikt. Het maatschappelijk waardenmodel, ook Rotterdams ‘waardenwiel’ genoemd, is een kapstok om alle waarden aan op te hangen. Hieraan zijn kernwaarden, doelen en KPI’s gekoppeld. Dit is een vertaling van wat ze in de stad belangrijk vinden, opgedeeld in 6 categorieën: Natuurlijk, Financieel, Materieel, Menselijk, Intellectueel en Sociaal. Elk van deze categorieën valt uiteen in drie tot vier kernwaarden, welke allemaal een eigen toelichting en (meerdere) doelstellingen kennen.
Ook deze waarden zijn op diverse punten vertaald in een matrix. Zo is milieuvriendelijkheid (als onderdeel van ‘Natuur’) onder meer vertaald naar de hoeveelheid uitstoot CO2 in de matrix; of is dataveiligheid (onderdeel van ‘intellectueel’) uitgelegd in mate van de ernst van een datalek.
Wil je meer weten over de casus van Rotterdam? Kijk dan naar het verhaal ‘Aan de slag met waarde!’.
